Yeni Bir Kent İnşa Etmek

Kent yaşayan bir organizmadır, var olabilmesi için süreç ve olaylar bütünü ile bir kimlik kazanması gerekmektedir. Sonradan var edilen bir alanda bu ruhu yakalamak zor olsa da bu durumu avantaja çevirip mevcut yerleşimlerde olan hatalardan kaçınılarak, doğru kararlar alınıp hesaplamalar yapılarak hayallerdeki, amacına hizmet eden bir şehir kurmak mümkün olabilmektedir.

1. Adım: Kararlar

Kenti planlamaya başlamadan önce temel üç konuya karar verilmelidir; 1-yeni yerleşimin kurulmasındaki amaç, 2-ekonomisi ve 3-yaşayacak halk. Bu üç konu bir şehri inşa ederken birbirinin aldığı kararları direk etkilediğinden birinci adımda bu üç konuya odaklanılmalıdır.

1-Amaç: Yeni bir şehir kurulması için bir amaca ihtiyaç vardır. “Neden bu yeni kente ihtiyaç var?” sorusunun sorulması en önemli ve temel aşamadır. Basit gibi görülen bu soru, şehri oluşturacak her kararda etkilidir. Çünkü yerel ekonomik güç, yaşayacak halk, yapılaşma özellikleri vb. yeni yerleşimi var eden unsurlar bu amaca hizmet edecek şekilde kurgulanacaktır.

2-Ekonominin Kurgulanması: Yeni yerleşimin sektörel ve finansal kurgusunun doğru yapılması gerekmektedir. Kurgulanan amaçla beraber şehrin doğal kaynakları ve ulaşım stratejileri ile gerekli analizler ve değerlendirmeler yapılarak kentin sanayi, turizm, ticaret, liman ve/veya teknoloji kenti gibi öne çıkan sektörel ve finansal yönü belirlenmelidir. Bu iş olanakları sunulması açısından da önemli bir konudur. Çünkü iş olanakları sürdürülebilir bir kent ekonomisi kurgulandığının kanıtıdır. Bu sürdürülebilir ekonomi yeni şehrin başarısının en önemli unsurudur ve canlı kalmasının temelinde yatmaktadır. Ayrıca yeni yerleşimin ekonomik seviyesi burada yaşayan halkın kriterlerini de belirleyen önemli bir konudur.

3-Halk: Kenti canlı kılan ve onu şekillendiren geçmişte, şu an ve gelecekte orada yaşayan toplumdur. Bu sebeple yeni bir yerleşim alanı yaratılırken ona ait bir yerel halk ve bu halka ait kültürel vb. özellikler muhakkak analiz edilmelidir. Yeni yerleşimin amacı ve ekonomisi ile ilişkili olarak yaşayacak insanların standartlarını belirlerken yaşaması istenen hedef kitle de yeni şehri şekillendirmektedir. Örneğin, yerleşim büyük yatırımcıları çekmek üzerine kurgulandı ise yüksek gelir sınıfından insanların çekecek özellikler taşımalıdır ve bu durum alandaki aktivite alanlarında golf vb. işlevlerin tanımlanmasını gerektirebilmektedir. Yeni yerleşimde yüksek gelir sınıfından insanların yaşamasına odaklanılabileceği gibi orta ve alt sınıfında dahil olduğu karma bir dağılım da tercih edilebilmektedir. Bu durum çok karmaşık çözümlemeler gerektirecektir, farklı aktivite alanları, farklı yaşam alanları vs. Şehir halkı sadece ekonomik sınıfları ile tercih edilmez. Belirli sebeplerle genç nüfusun yaşaması istenebilmektedir ya da afet kaynaklı yok olmuş bir şehirdeki insanlar için sıfırdan kent tasarlanması gerekebilmektedir. Bu durumlarda yerleşime yüklenecek özellikler farklılık gösterecektir. Kısaca yeni kentte yaşayacak halkın kriterleri belirlenmelidir ki yaşaması istenen hedef kitlenin dikkatini çekecek özellikler belirlenip şehre işlenebilsin.

2. Adım: Analizler ve Planlama

Kent ile ilgili temel ilke ve hedefler, ideolojik yaklaşımlar belirlendikten sonra bunlara uygun 1-yer seçimi, 2-planlama kararları ve 3-mimari tasarımlar belirlenmelidir.

1-Yer Seçimi: Kentin amacı ve ekonomik kararlarına uygun bir yer seçimi yapılmalıdır. Şehrin kurulacağı alanın coğrafi özellikleri (topografya, jeolojik özellikleri, su kaynakları vb.) önem teşkil etmektedir. Bu özellikler yerleşimin ulaşım ağı, yapılaşma özellikleri ve açık alanlarına karar verilirken dikkat edilecek özelliklerdir. Ayrıca yer seçimi ile şehre hakim olan iklim özellikleri ortaya konulacak tasarımlar ve tercih edilen malzemeler bu iklimsel özelliklere göre şekillenecektir.

2-Planlama: Planlama süreci analiz ve hesaplamaların yapıldığı, doğru değerlendirme ve çıkarımlarda bulunulması, kentteki yönetim sisteminin işlemesinden alt yapı yeterliliğinin sağlanmasına kadar yerleşim ile ilgili tüm nitelikleri belirleyen, kapsamlı ve önemli bir konudur. Planlama süreci yeni şehrin amacına, ekonomisine, hedef kitlesine, konumuna göre çok farklı şekillenebilmekte ve çok farklı detaylar içerebilmektedir. Planlamanın farklı disiplinlerin ortak çalışması sonucu ortaya konması kent kimliğine sahip yeni bir yerleşimin kurulması anlamına gelmektedir.

Planlamanın yapılabilmesi için birinci adımda alınan kararlar detaylandırılarak (nüfus hesaplamaları, araç, bisiklet ve toplu taşıma hesaplamaları, eğitim şartları ve birimlerinin, ibadethanelerin, hastanelerin, konutların, ticari birimlerin, otoparkların, alışveriş, spor ve kültür merkezlerinin gereklilikleri, m2’si, sayısı ve konumları vs.) sorgulanmalı ve bu ilkeleri gerçekleştirecek kentsel gelişim stratejileri geliştirilmelidir. Genelden özele birçok ölçekte (Bölge Planları, Çevre Düzeni Planları, İmar Planları) planlamalar yapılmalıdır. Bu planlamalar ile yerleşimin ülke, bölge ve çevre kentler ile ilişkisi (ulaşım, ticari, sosyal vb. farklı yönlerden) kurgulanmalıdır. En alt ölçekte ise kentteki ulaşım ağı ve sistemi, açık ve yeşil alan düzeni, yapılaşma özellikleri ve teknik alt yapı (su, elektrik, internet, kanalizasyon, yağmur suyu vb.) sistemleri analizler doğrultusunda tasarlanmalıdır. Sokaklar, açık ve yeşil alanlar, yapılar başta güneş ve rüzgar olmak üzere iklim elemanlarından optimum fayda sağlamalıdır ki kentsel havalandırma ve güneşlenmeden de optimum fayda sağlanabilsin. Kent ve doğa ilişkisi doğru şekilde kurulmalı, yerleşim özellikleri doğaya karşı değil, doğaya uyumlu olmalıdır.

Şehri hedef kitlesi için çekici kılacak ve yerleşimin amacı doğrultusunda taşıması gereken özelliklere kentte yer verilmelidir. Bu özellikler çalışma, dinlenme, dolaşım ve konaklama birimleri için özenle belirlenmelidir. Başarılı bir şehir inşa etmek isteniyorsa mevcut kentlerdeki başarısızlıklar ve sorunlar tespit edilip yeni kurgulanan kentsel alanda bunların oluşumuna karşın önlemlerin alınması gerekmektedir. Yeni yerleşimlerin enerji sistemleri yenilenebilir kaynaklara odaklanarak kurgulanmalıdır. Ayrıca planlamalar yapılırken akıllı, sürdürülebilir, ekolojik, dayanıklı, sağlıklı, yürünebilir ve yaşanabilir vb. kent kavramları da göz önünde bulundurularak şehrin geleceğe de hizmet edeceği düşünülerek kararlar alınmalıdır. Yeni yerleşim o günün koşulları düşünülerek değil, hep gelecek koşullar düşünülerek tasarlanmalıdır. Teknolojik, jeopolitik vb. konular gibi geleceğe yönelik afetler ve olaylar (deprem, sel, küresel ısınma) da bu süreçte göz ardı edilmemelidir. Gelecek için gelişim planlaması, genişleme sınırları vs. ile ilgili kararlar en baştan alınmalıdır. Hem planlama hem de mimari çözümlemeler tüm bu şartlar altında yapılmalıdır. Yönetmelik ve kanunlara ek olarak planlamada yeni yerleşim düzenine ve kimliğine ait tüm kararlar kentsel tasarım rehberi geliştirilerek tasarımcılara daha detaylıca sunulmalıdır.

Kent silüetinde düzen sağlanmalı, estetik kriterlere özen gösterilmelidir. Bu mimari tasarımların bütüncül bir gözle, kimliğini ve ruhunu yansıtacak şekilde tasarlanması ile sağlanabilecektir. Silüet konusunda mevcut yerleşimlerdeki kaosun yaratılmasına engel olunacak kararlar alınmalıdır.

3-Mimari tasarımlar: Yeni yerleşimin planlama sürecinde alınan kararlar ile başlayan mimari tasarım serüveni kent kimliğinin ilk bakışta gözler önüne sunulmasını sağlamaktadır. Mimari tasarımların birbiri ile uyumu, arazi ile uyumu, iklim elemanlarından optimum fayda sağlaması (pasif iklimlendirme) bu aşamanın temel kriterleridir. Doğaya saygılı malzeme kullanımı ve tasarımların geliştirilmesi mimarların başlıca görevidir. Mimari tasarımda yenilenebilir enerji sistemleri ile bütünleşmiş tasarımlar geliştirilmeli, akıllı, ekolojik, sürdürülebilir vb. yapı kavramlarına odaklanılmalıdır. Yapılacak her yapının geleceğe yön verdiği, gelecekte tarihsel ve kültürel bir öge olarak nitelendirileceği unutulmamalıdır. Planlamada olduğu gibi mimari projeler geliştirilirken peyzaj ögeleri, sosyal alanlar göz ardı edilmemelidir. Mevcut şehirlerde yapılan mimari ve teknik hatalardan kaçınılması gerekmektedir. Şehrin ve yeni yapılacak yapıların modellenmesi, rüzgar, güneşlenme, yangın vb. simülasyon programları kullanılarak estetik ve teknik açılardan tasarımlar değerlendirilmesi, yapılaşma izinlerinin bu değerlendirmeler sonucunda verilmesi gerekmektedir.

3. Adım: İnşa

Tüm bu adımlar izlenip yerleşim kurgulandıktan sonra disiplin ve kararlılık ile alınan kararların uygulanma (inşa etme) sürecine geçilmektedir. İnşa etme sürecinden önce inşaat faaliyetleri için stratejiler geliştirmek, süre ve maliyet hesaplamaları yapmak gerekmektedir. Bunu yapabilmek için tüm adımlarda maliyet ve süre hesaplamaları göz ardı edilmemeli, amaç ve hedefler açısından uygunlukları ile değerlendirilmeler yapılıp net kararlarla devam edilmelidir. Aksi takdirde şehri kurgulama adımları bittiğinde inşa edilemeyecek maliyetlerde ve/veya ihtiyaç duyulan sürede var edilemeyen kağıt üstünde bir şehir veya inşa edildikten sonra talep görmeyen, terk edilmiş ve başarısız bir kent ortaya çıkabilmektedir.

Her konuda olduğu gibi yeni bir yerleşim inşa etmenin de avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır. Yeni bir kent inşa etmek hem süre hem de maliyet açısından doğa ile ilişki kuramamış, ulaşım sistemi çökmüş, doğal afetler karşısında çaresiz kalan bir şehri yeniden ayağa kaldırmaktan daha avantajlıdır. Ancak yeni bir yerleşim inşa edildiğinde burada yaşayacak halkın yaşam, eğlence vb. aktivitelerinde benzer özellikler taşımasını beklemek veya yeni yerleşime uyum sağlaması oldukça zor bir ihtimaldir. Buna ek olarak önce şehri oluşturup sonra hedef kitlenin buraya taşınması, kentin içinde yaşayan insanlar ile şekillenen canlı bir organizma olması mantığına ters düşmektedir.

Yeni bir kent tasarlamak disiplinler arası bir konudur ve birçok meslek grubunun bir arada çalışması ile kurgulanabilir. Büyük emek, çaba ve maliyet gerektirmektedir. Burada bahsedilen adımlar yeni bir yerleşim inşa etmek için temel adımlardır. Başarılı ve geleceğe hizmet eden yeni bir yerleşim kurmak için uzmanlar eşliğinde bu temel adımların içerikleri detaylandırılarak takip edilmelidir.